1. Anasayfa
  2. Sağlık

Aşı Nedir? Aşının Tarihçesi

Aşı Nedir? Aşının Tarihçesi
0

Aşı sözcüğü başlangıçta ineklerin memelerindeki kabarcıklardan elde edilen ve çiçek hastalığına karşı uygulanan sıvı için kullanılıyordu. Peki Aşı Nedir? İlk aşı, zararsız bir çiçek hastalığına (cow-pox) yakalanmış ineklerle ilişkili köylülerin çiçek hastalığına hiç tutulmadıklarını gözlemleyen Edward jenner adlı bir İngiliz tarafından bulundu (1796).

Aşılama aslında, Hindistanlı hekimler tarafmdan, bilimsel olmayan deneylere dayanılarak, yüzyıllar boyunca uygulanmıştı; İran’da yaşayan göçebe bir topluluk ile And dağlarında yaşayanlar da aşılamayı bilmekteydiler. Ayrıca, Avrupa’da bazı köylüler jenner’in gözlemlediği olayı fark etmişler, Benjamin jesty adlı İngiliz de, 1774’te, çiçek hastalığına yakalanmış ineklerin memelerindeki kabarcıklardan elde ettiği sıvıyı karısına ve iki oğluna iğneyle vermişti.

Ama söz konusu sıvının koruyucu etkisini ilk gösteren ve yaygınlaşmasını sağlayan kişi, jenner oldu. Aşı ilk olarak james Philipps adında bir çocuğa uygulandı. Çiçek hastalığına yakalanmış Sarah adlı genç bir çifçi kadının kolundaki yaranın, james Philipps’in koluna yapılan çiziğe değdirilmesiyle aşı, “koldan kola” diye nitelenen yöntemle yapıldı.

Aşı Nedir?

Aşılanmanın sağladığı bağışıklık, antikorların oluşması için gerekli süreden (ortalama 15 gün sonra ortaya çıkar; uzun süreli ama kesin değildir; serumların sağladığı, hızlı, ama geçici bağışıklığa benzemez.

Aşılar iki biçimde kullanılır: Sağlıklı bir kişiyi, bir hastalıktan uzak tutmak amacıyla yapılan koruyucu aşı; hastalanmış olan ya da hastalığa yakalandığı sanılan bir kişide doğal korunma olanaklarım etkinleştirmek amacıyla yapılan aşı tedavisi.

Alerji Nedir?

Koruma Amacıyla Yapılan Aşılar

Aşılar, antijenin yapışma göre sınıflandırılabilirler: Laboratuvarda üretilen bakterilerin öldürülmesiyle ya da hastalık yapıcı etkilerinin ortadan kaldırılmasıyla hazırlanan mikrop aşıları (tifo, kolera, veba, boğmaca, verem, B.C.G. aşıları); virüslerden elde edilen aşılar (kuduz, sarı humma, çocuk felci, grip, kızamık, kabakulak, kızamıkçık aşıları). Mikropların hastalık yapıcı etkileri ısıyla, eterle, formolle, iyotla ya da safralı ortamda üretme ve alümin üstünde eritme yoluyla ortadan kaldırılır.

Aşılar mikropların ürettiği zehirlerden de hazırlanabilir: Isıtılan ve formollenen mikroplar, yapıları bozulmuş zehir haline (anatoksin) gelerek, antijen özelliklerini korurlar (difteri, tetanos, botülizm anatoksinleri). Birden çok mikrop içeren aşıya ya da mikrop aşıları ile ana- toksinlerin karışımı sonucu hazırlanan aşıya karma aşı denir: Üçlü aşılar (tifo, paratifo, tetanos karma aşısı; difteri, tetanos, boğmaca karma aşısı; difteri, tetanos, çocuk felci karma aşısı); ikişer aşıdan oluşan öbür karma aşılar.

Aşılar çeşitli yollarla verilebilir: Derinin çizilmesiyle: iğneyle; ağız yoluyla; toz halinde solunum yoluyla: vb. Kullanılacak yöntem, hastalığa göre değişir. Bazı aşıların Yapılması halk sağlığı açısından zorunludur; bazılarıysa isteğe bağlıdır. Sözgelimi, çiçek, difteri, tetanos, çocuk felci ve verem aşıları, çeşitli ülkelerde yapılması zorunlu aşılardır. Ayrıca, tifo salgını bulunan ülkelerde yaşayan kişilerin ya da bu ülkelere yolculuk yapacak kişilerin, tifoya karşı aşılanmaları gerekir.

Uluslararası sağlık kuralları da, denizaşırı ülkelere yolculuk yapacak kişilerin kolera, sarı humma, veba, tifüs, vb. aşılar yaptırmalarını gerektirir. Aşılama, gerekli önlemler alınmışsa, herhangi bir ihtilafa yol açmaz. Aşıların kesinlikle yapılmaması gereken bazı hastalıklar (kan kanseri, Hodgkin hastalığı, şeker hastalığı, böbrek üstü bezi yetmezliği, kalp hastalıkları, bazı sinir hastalıkları) dışında, geçici olarak aşı yapılmaması gereken durumlar (egzema; ivegen genel hastalıklar; böbrek iltihabı; kortizon tedavisi) da vardır. Kişinin duyarlığı önceden belirlenirse, alerjisi olan kişilere bile aşı yapılabilir.

Derinin çizilmesi yoluyla aşı yapıldığında, çizilen bölgede bir kabarcık oluşur (çiçek. B.C.G. ya da verem aşıları). Aşı iğneyle verilmişse, o noktada belli belirsiz bir iltihaplanma durumu, kızarıklık, sıcaklık ve ağrı ortaya çıkar: bazen de noktanın bulunduğu bütün bölgede bir sızı duyulur. Ayrıca, geçici ateş yükselmesi biçiminde genel bir tepki de ortaya çıkabilir. Aşı kökenli beyin iltihabı yalnızca, çiçeğe karşı çok geç ve önlem alınmaksızın aşı yapılan kişilerde görülür.

Osmanlı Devleti ve Eczacılık

Tedavi Amacıyla Yapılan Aşı

Hastalık süresince uygulanan bu yöntemde . hastaya zararsız hale getirilmiş hastalık etmeni iğneyle verilir. Eskiden çok yaygın olan bu yöntem, antibiyotiklerin kullanılmaya başlanmasıyla yaygınlığını yitirmiştir. Bununla birlikte, stafilokokların neden olduğu hastalıklarda. ergenlik sivilcelerinde, uçukta ve astıma bağlı hastalıklarda hâlâ kullanılmaktadır.

Tedavi amacıyla yapılan aşılar iki çeşittir: “Öz aşı”; depo aşı. Öz aşı, hastadan alman mikrobun üretilmesiyle (mikroplar alınır ve ısıtılarak öldürülür), depo aşıysa, en sık rastlanan mikropların üretilmesiyle elde edilir. Ayrıca aşı, birçok mikrop türünü birlikte içerebilir; bu tür aşılarda, uygulamaya genellikle çok düşük dozlarla başlanır ve doz yavaş yavaş artırılır.

Aşı Nedir? Aşının Tarihçesi

Aşı Takvimi

  • Doğumdan sonraki ilk günler B.C.G. aşısı
  • 3. aydan 5. aya kadar Boğmaca aşısı
  • 6. ay Çiçek aşısı
  • 7. aydan 9. aya kadar Difteri-tetanos-çocuk felci karma aşısı
  • 10. aydan 12. aya kadar Çocuk doğuşta aşılanmadıysa B.CG (verem) aşısı
  • 15. aydan 18. aya kadar Boğmaca aşısının yinelenmesi
  • 18. aydan 2 yaşına kadar Difteri-tetanos-çocuk felci karma aşısının yinelenmesi
  • 2 yaşından sonra Çocuk, salgın bulunan bir ülkede yaşıyorsa ya da böyle bir ülkeye gidecekse tifo ve paratifo aşısı (TAB)
  • 6 yaşında Çocuk henüz B C G. aşısı olmamışsa ve yapılan tüberkülin tepkimesinin sonucu olumsuzsa, B.C.G-aşısı yapılması zorunludur Difteri-tetanos-çocuk felci karma aşısının yinelenmesi
  • 10 yaşında Çiçek aşısının yinelenmesi
  • 11 yaşında Difteri-tetanos-çocuk felci karma aşısının yinelenmesi
  • 16 yaşında Tetanos ve çocuk felci aşılarının yinelenmesi
  • 6-20 yaşlar arasında Tüberkülin tepkimesinin sonucu olumsuzsa B.C-G- aşısının yinelenmesi
  • 20 yaşında Çiçek aşısının yinelenmesi
  • 20 yaşından sonra 30 yaşıma kadar her 5 yılda bir çocuk felci aşılarının yinelenmesi
  • Her 10 yılda bir tetanos aşılarının yinelenmesi

Bu Yazıya Tepkiniz Ne Oldu?
  • 0
    be_endim
    Beğendim
  • 0
    alk_l_yorum
    Alkışlıyorum
  • 0
    e_lendim
    Eğlendim
  • 0
    d_nceliyim
    Düşünceliyim
  • 0
    _rendim
    İğrendim
  • 0
    _z_ld_m
    Üzüldüm
  • 0
    _ok_k_zd_m
    Çok Kızdım
İlginizi Çekebilir
Alerji Nedir?